İçindekiler
- 1 Franchise Sözleşmesinin Türleri
- 2 1. Mal-Hizmet-Üretim Franchise Sözleşmeleri
- 3 2. Ulusal – Uluslararası Franchise Sözleşmeleri
- 4 3. Üretici-Toptancı-Perakendeci Franchise Sözleşmeleri
- 5 4. Master – Bölge Franchise Sözleşmeleri
- 6 5. Tabiiyet- Ortaklık Franchise Sözleşmeleri
- 7 6. Ürün – İşletme Franchise Sözleşmeleri
- 8 KAYNAKÇA
Bu yazımızda Franchise Sözleşmesinin türleri ve Franchise sözleşmesi örneği sizin için anlatılmış olup ayrıntılı bilgi için https://esyhukuk.com/iletisim/ bize ulaşabilirsiniz.
Uygulamada franchise sözleşmesinin çeşitli türleri bulunmaktadır. Bu türler franchise sözleşmesinin konusu, taraflarının yer aldığı ülkeler, dağıtım yolları, alıcıları, franchise alana verilen hakların özelliklerine göre belirlenmiştir. Franchise sözleşmesinin taraflarının yükümlülükleri franchise sözleşmesinin türüne göre değişiklik göstermektedir[1]. Bu sebeple bu başlık altında franchise sözleşmesinin türleri incelenecektir.
Franchise Sözleşmesinin Türleri
1. Mal-Hizmet-Üretim Franchise Sözleşmeleri
Franchise verenin; marka, patent, fikir ve sanat eserlerini kullanma hakkını franchise alana vermesi ve franchise alanın malın sürümünü yüklendiği sözleşmeye mal franchise sözleşmesi denilmektedir. Bu sözleşmelerde üretimi franchise veren yapmakta olup franchise alan sadece franchise verenden veya franchise verenin belirlediği üçüncü kişilerden almış olduğu ürünleri satmaktadır. Söz konusu ürünler üzerinde ki pazarlama gibi stratejiler franchise veren tarafından belirlenmektedir.
Franchise alan malın satışı, tüketicinin aydınlatılması ve satış sonrası destek hizmetlerini yapmaktadır. Ancak franchise alanın asli edimi ürünün satışıdır. Bu sebeple mal franchise sözleşmesi satım franchise sözleşmesi olarak da adlandırılmaktadır. Bu sözleşmeler genellikle kozmetik firmalarınca uygulanmakta olup örnek olarak Beauty Shops firması gösterilebilir[2].
Franchise verenin belirli ölçüler kapsamında verdiği hizmetin, tüketicilere emsal standartlarla işletmeler tarafından verilmesini kapsayan franchise sözleşmelerine hizmet franchise sözleşmesi denilmektedir. Bu franchise sözleşmesinde franchise veren franchise alana hizmetlerin nasıl olması gerektiğiyle ile ilgili olarak talimat verir ve bu talimat ile standartlar kapsamında franchise alan tüketiciye hizmet sunar. Söz konusu franchise tipinde, hizmet sunulması dışında mal satımı da söz konusu olabileceği gibi hizmet için zaruri niteliğe sahip mallar franchise veren tarafından imal edilebilir.
Ancak, asli edim hizmetin sağlanmasıdır. Buna örnek olarak franchise sözleşmesine konu olan kuaför hizmetlerinde saç malzemelerinin franchise veren tarafından imal edilmesi ve fastfood zincirlerindeki çeşitli ürünlerin franchise veren tarafından imal edilmesi gösterilebilir[3].
Franchise alanın; franchise verenin talimatları doğrultusunda, franchise verenden ya da franchise verenin göstereceği üçüncü kişiden hammaddeyi tedarik ederek üretim yaptığı ve ortaya çıkan ürünü sattığı sözleşmeye üretim franchise sözleşmesi denilmektedir. Franchise alan bu sözleşmelerde hammaddeyi de üretebilir. Görüldüğü üzere franchise alan bu sözleşmelerde üretim basamaklarının bir bölümüne katılmaktadır. Bu franchise sistemine örnek olarak piyasada içecek sektöründe faaliyet gösteren firmalar gösterilebilir. Franchise alan, franchise verenden içeceği oluşturan hammaddeyi alarak işlemekte ve şişeleyerek satmaktadır[4].
2. Ulusal – Uluslararası Franchise Sözleşmeleri
Franchise sözleşmelerinin taraflarının bulundukları ve franchise işlemlerini uyguladıkları ülkelere göre sözleşme türlerinde değişiklikler oluşmaktadır. Franchise sözleşmesinin kapsamı ülke sınırları kapsıyor ise ulusal, iki ya da ikiden çok ülkeyi içeriyorsa uluslararası franchise sözleşmeleri olarak adlandırılmaktadır[5].
Franchise sözleşmesinin taraflarının, aynı ülkede yer aldığı franchise sözleşmelerine ulusal franchise sözleşmesi denilmektedir. Bu sözleşmelerde franchise veren, sözleşme konusu kendisine ait marka, patent, fikir ve sanat eserlerini kullanma hakkını o ülke sınırları içerisinde olmak üzere franchise alana vermektedir. Bu sebeple franchise sözleşmesinden ve sistemden elde edilen gelir o ülke topraklarında kalmaktadır. Bu sözleşmeler şehirlerarası olarak yapılması durumunda dar bölge, bölgeler arasında yapılması durumunda ise geniş bölge imtiyazı olarak adlandırılmaktadır[6]. Bayilik sistemi olarak nitelendirilen sistem geniş bölge imtiyazı olarak karşımıza çıkmaktadır. Geniş bölge imtiyazında, ana bayilik yetkilerinin yer almasından dolayı franchise sözleşmesi türü yerine franchise sisteminin özel bir durumu olduğu belirtilmektedir[7].
Franchise sözleşmelerinin taraflarının farklı ülkelerde bulunması durumunda uluslararası franchise sözleşmesi söz konusudur. Bu sözleşmelerde franchise veren sözleşme konusu kendisine ait marka, patent, fikir ve sanat eserlerini kullanma hakkını bizzat kendisi başka ülkede bulunan franchise alana verebilir.
Ayrıca yine franchise veren; sahibi olduğu marka, patent, fikir ve sanat eserlerini vb. başka bir ülkede franchising yapılması saikiyle kullanma hakkının verilmesi için bir firma ile anlaşabilir. Bu durumda franchise verenin anlaşmış olduğu firma marka, patent, fikir ve sanat eserlerinin kullanım hakkını franchise alana verebilmektedir. Burada franchise veren geliri hem ihraç ettiği hizmet ya da mallardan oluşmakta hem de franchise bedelinden meydana gelmektedir[8].
3. Üretici-Toptancı-Perakendeci Franchise Sözleşmeleri
Franchise sözleşmesi taraflarının, franchise sözleşmesine konu olan malın meydana getirilmesi aşamasında bulundukları basamaklar temel alınarak ayrımlar yapılmıştır[9]. Bu ayrımlara göre;
Franchise sözleşmesinin taraflarından franchise verenin üretici olması ve ürettiği malları satma hakkını bir lisans ile perakendeci olan franchise alana verdiği sözleşmelere üretici-perakendeci franchise sözleşmesi denilmektedir. Söz konusu sözleşmede franchise veren ürettiği malları, franchise alanın satması amacıyla göndermekle yükümlü olup franchise alan ise gönderilen ürünleri nihai tüketiciye satmakla yükümlüdür. Bu sözleşmelere örnek olarak otomotiv sektöründeki uygulamalar gösterilebilir[10].
Franchise sözleşmesinin tarafı olan franchise verenin üretici olması ve franchise alanın toptancı sıfatına haiz olduğu franchise sözleşmesine üretici-toptancı franchise sözleşmesi denilmektedir. Bu sözleşmede franchise alan franchise verenden malın nasıl üretileceği bilgisini alarak malı üretir ve perakendeciye satışını yapar. Söz konusu sözleşmede toptancı sıfatına haiz franchise alan malın üretiminde önemli bir yere aittir.
Üretici-toptancı franchise türü en çok meşrubat şişeleme sektöründe görülmektedir. Üretici toptancıya şişelemenin nasıl yapılacağı ve imal edileceği talimatını vererek bu firmalara şişeleme ruhsatı vermektedir. Bu sözleşme türüne örnek olarak Coca-Cola meşrubat firmasının uygulamaları gösterilebilir[11].
Franchise sözleşmesinin tarafları olan franchise verenin ve franchise alanın perakendeci olması durumunda perakendeci-perakendeci franchise sözleşmesi söz konusu olur. Bu sözleşmede franchise veren perakende ağını genişletmek istemektedir. Bu sebeple franchise veren tanınan markasının ve işletme adının kullanma hakkını franchise alana vermektedir. Buna örnek olarak Dominos pizza firması verilebilir[12].
Franchise verenin toptancı olduğu sözleşmelerde, franchise veren mallarının depolanma ve güvenlik sorununu ortadan kaldırmak için perakendeci kooperatif ya da gönüllü zincir olan franchise alanı desteklemektedir. Bu sözleşmelere toptancı-perakendeci franchise sözleşmesi denilmektedir.
Franchise alanlar, ortak alım ve zincir işletme gücünden yararlanarak franchise veren gibi icraatta bulunabilirler. Franchise verende depolama ve güvenlik sorununu çözmek için franchise alanın tesislerini kullanabilmektedir. Bu sözleşmelere örnek olarak; Radio Shack, Agway firmalarının uygulamaları gösterilebilir[13].
4. Master – Bölge Franchise Sözleşmeleri
Franchise sözleşmesi ile franchise verenin ulusal ya da uluslararası olarak franchise yapma yetkisini yabancı işletmelere verdiği durumlarda master franchise sözleşmesi söz konusu olur. Master franchise sözleşmeleri, uygulamada uluslararası franchise söz konusu olduğunda sıklıkla karşımıza çıkmaktadır. Bunun sebebi franchise sözleşmesi ile franchise veren, master franchise yardımıyla franchise sistemini daha çok bölgeye ya da bütün ülkeye yayma imkânı bulur. [14]
Master franchise sözleşmelerinde; master franchise, asıl franchise veren karşısında franchise alan sıfatına haiz olur, ancak franchise alan yabancı işletme karşısında franchise veren sıfatına haizdir. Yabancı (üçüncü) işletme franchise alanlar eğitim, danışmanlık gibi yardımları master franchise verenden almaktadır. Master franchise veren ise asıl kurucu franchise veren adına franchise alanı denetlemekle yükümlüdür[15]. Master franchise alanın; asıl franchise verene ait marka, patent, işaretler, fikir ve sanat eserlerinin sahibi olmamakla birlikte bunları kullanmaya ve kullandırmaya yetkisi bulunmaktadır[16].
Master franchise sözleşmelerinin olumlu yönü; asıl franchise verenin master franchise alanın piyasa ile ilgili bilgisinden yararlanarak sistemini geniş bölgelere yayma imkânıdır. Olumsuz yönü ise; asıl franchise veren alt franchise alanları denetleyememektedir. Zira bu denetleme yetkisi master franchise alana verilmektedir[17].
Franchise sözleşmesi ile franchise verenin kendisine ait marka, patent, işaret fikir ve sanat eserlerini belirli bir bölge için kullanmak üzere franchise alana yetki vermesi durumunda bölge franchise sözleşmesi söz konusu olur. Uygulamada akdedilen franchise sözleşmeleri genel olarak bölge franchise sözleşmesi niteliği taşımaktadır.
Bu franchise sözleşmelerinde franchise verenin kendisine ait marka, patent, işaret, fikir ve sanat eserlerini kullanma yetkisi verdiği kişiye franchise alan, franchise alanın gayrimaddi malları kullanma yetkisi verdiği kişilere ise alt franchise alan denilmektedir[18]. Bölge franchise sözleşmelerinde; franchise alan, franchise veren gibi alt franchise alanı seçme, eğitim, hammadde, ürün seçimi gibi konularda yetkilere haizdir. Bölge franchise alanın, alt franchise alanı denetleme sorumluluğu bulunmaktadır[19].
5. Tabiiyet- Ortaklık Franchise Sözleşmeleri
Franchise sözleşmeleri, franchise işlemlerinde kimin talimat verdiği hususu bakımından tabiiyet ve ortaklık (joint venture) olmak üzere ikiye ayrılır. Doktrinde ortaklık franchise sözleşmesini kabul etmeyen sadece tabiiyet sözleşmelerinin varlığını savunana görüşler de bulunmaktadır[20].
Franchise verenin franchise alana talimat verdiği ve franchise alanın franchise verenin yararına işlemler yaptığı sözleşmelere tabiiyet franchise sözleşmeleri denilmektedir. Burada bir altlık üstlük kavramı ortaya çıkmaktadır. Franchise alan franchise verenin altı konumundadır[21].
Ortaklık (joint venture) franchise sözleşmesinde ise altlık üstlük olmayıp franchise alan ile franchise veren eşit konumdadır. Franchise faaliyetleri ile ilgili olarak kararları birlikte almaktadırlar. Franchise alan ile franchise verenin aynı yetkilere sahip olmasından dolayı birlikte belirledikleri ilkelere ikisinin de uyma sorumluluğu bulunmaktadır[22].
6. Ürün – İşletme Franchise Sözleşmeleri
Franchise verenin kendine ait marka, patent, işaret, fikir ve sanat eserlerini kullanma hakkını franchise alana verdiği, franchise alanında franchise verenin ürünlerinin sürümünü yapma yükümlülüğüne girdiği sözleşmelere ürün (dağıtım) franchise sözleşmeleri denilmektedir[23]. Franchise veren üretici de bu sözleşme ile franchise alana belirli bir alanda mal satımı yapması için sürekli olarak mal gönderme yükümlülüğü altına girmektedir. Ürün franchise sözleşmeleri bu kapsamda tek satıcılık sözleşmeleriyle benzerlik göstermektedir. Fakat bu sözleşmelerdeki asıl husus franchise alanın franchise verenden mal satın alma anlayışıdır. Bu franchise sözleşmelerine “geleneksel” veya “ilk jenerasyon” franchise sözleşmesi de denilmektedir[24]. Bu franchise türü uygulamada benzin istasyonlarında sıklıkla kullanılmaktadır[25].
Franchise sözleşmesi; marka, patent, fikir ve sanat eserlerini kullanma hakkının yanında franchise alanın işletmesinin kurulma ve işletme şekliyle ilgili her hususu içeriyorsa bu sözleşmelere işletme franchise sözleşmeleri denilmektedir[26]. Bu sözleşmelerde franchise alan ile franchise veren arasında daha sıkı bir ilişki bulunmaktadır. Zira bu sözleşmelerde; franchise veren, franchise alana eğitim, satış stratejisi, muhasebe, yönetim kontrolü, kalite kontrol ve planlama gibi konularda destek sağlamaktadır.
İlk olarak Amerika Birleşik Devletleri’nde ortaya çıkmış ve günümüzde yaygınlaşmış olan bu franchise sözleşmesi türüne “ikinci kuşak” ya da “modern” franchise sözleşmesi denilmektedir[27]. Bu sözleşme çeşidi fastfood ve otel işletmeciliği sektörlerinde karşımıza çıkmaktadır[28]. İşletme franchising sisteminin amacı, franchise verenin tüketiciye aynı standartlarda ve kalitede ürün ya da hizmetler sağlamasıdır[29].İşletme franchise sisteminde franchise verenin eğitim vermesinden dolayı, franchise alanın iş ile alakalı tecrübeye veya bilgiye ihtiyacı bulunmamaktadır.
Günümüzde ürün franchise sistemi çok sık kullanılmayıp işletme franchise sistemi tercih edilmektedir. İşletme franchisinginin içeriğinde ürün franchisingi de bulunduğu için ve günümüzde işletme franchise sisteminin yaygın olmasından dolayı doktrindeki görüşe göre franchise denildiğinde işletme franchise sisteminin anlaşılması gerekmektedir[30].
KAYNAKÇA
[1] ŞİMŞEK, s.73.
[2] AYDOĞDU, s.11; KIRCA, Franchise Sözleşmesi, s.39; KARTAL, Cihat/ DURUKAN, Tülin/VARLI, Naz, Uluslararası Pazarlara Giriş Stratejileri Franchising Sistemi ve Türkiye Uygulaması, Ankara, 2006, s.88;AYATA, s. 22; ŞİMŞEK, s. 76.
[3] KIRCA, BATİDER, s.24; GÜRZUMAR, s.3-4; KIRCA, Franchise Sözleşmesi, s.38-39; ALTINOK ORMANCI, Franchise Sözleşmesi, s.381.
[4] KIRCA, BATİDER, s.24; KIRCA, Franchise Sözleşmesi, s.38; AYDOĞDU, s.11.
[5] ULAŞ, s.46-47; AYDOĞDU, s.11.
[6] ŞİMŞEK, s.74.
[7] HAZNE, s.25; ŞOĞUR, s.42; ULAŞ, s.46; ŞİMŞEK, s.74.
[8] ULAŞ, s.46; TOPÇU, s.81; HAZNE, s.26; ŞOĞUR, s.43.; ŞİMŞEK, s.74.
[9] ŞİMŞEK, s 74.
[10] KIRCA, Franchise Sözleşmesi, s.41; ULAŞ, s.44; ARSLAN, s.19; ULUDAĞ, Özgür: “Franchise Otel İşletmelerinin Kullanımı ve Maliyetinin Belirlenmesi”, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Anadolu Üniversitesi SBE, 1998, s.10.
[11] BÜYÜKOKUTAN, s.81; ULAŞ, s.44.
[12] ARSLAN, s.20; ARDAHAN, Faik, “Turizmde Franchising ve Türkevi Pansiyonları Franchisingi Model Önerisi ve Uygulaması”, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi SBE, 2003, s.200.
[13] MENDELSOHN, The Guide to Franchising, s.27; ŞİMŞEK, s.76.
[14] JOERGES, Christian, Franchising and Law, Bremen, 1991, s.302.
[15] KIRCA, Franchise Sözleşmesi, s.43; SEVEN, Suat, “Francihising Uygulamalarında Franchise Alan Firmaları Motive Eden Faktörlerin Belirlenmesi: Gıda ve Giyim Sektöründe Bir Uygulama”, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Dumlupınar Üniversitesi SBE, 2007, s.31.
[16] KIRCA, Franchise Sözleşmesi, s.43.
[17] ARSLAN, s.18.
[18] ŞİMŞEK, s.84.
[19] ŞOĞUR, s.56-57; ARDAHAN, s.204; ÖĞDÜM, Çiğdem, “ Bir İşletme Sistemi Olarak Franchise İlişkisinin İncelenmesi”, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi SBE, 1994, s.21.
[20] KIRCA, Franchise Sözleşmesi, s.46.
[21] KIRCA, Franchise Sözleşmesi, s.43; ORMANCI, s.382.; TORUN, Zeliha, Rekabet Hukuku Açısından Franchise Sözleşmelerinin İncelenmesi, Yüksek Lisans Tezi, Çankaya Üniversitesi SBE, , 2012, s.24.
[22] KIRCA, Franchise Sözleşmesi, s.44; ORMANCI, s.382-383. ; TORUN, s.24-25.
[23] AYDOĞDU, s.10; ALTINOK ORMANCI, Franchise sözleşmesi, s.380-381.
[24] ŞOĞUR, s.45; GÜRZUMAR, s.1.
[25] KIRCA, Franchise Sözleşmesi, s.36-37;GÜRZUMAR, s.2; AYDOĞDU, s.10.
[26] KIRCA, Franchise Sözleşmesi, s.37-38;
[27] GÜRZUMAR, s.2; KIRCA, Franchise Sözleşmesi, s.37-38; ULAŞ, s.40; VARLI, Naz, Uluslararası Pazarlara Giriş Stratejilerinden Franchising Sistemi ve Türkiye Uygulaması, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kırıkkale Üniversitesi SBE, 2005, s.91; ALTINOK ORMANCI, Franchise Sözleşmesi, s.381.
[28] ULAŞ, Dilber, “Franchising Sisteminin Girişimcilik Açısından Değerlendirilmesi”, Gazi Üniversitesi, İ.İ.B.F. Dergisi, S.8/3, 2006, s.40; KIRCA, Franchise Sözleşmesi, s.37; ÖZTÜRK, s.472.
[29] ABDULLAEV, Bakytbek, Francihising Uygulamalarında Franchise Alanların Memnuniyetine Yönelik Bir Araştırma, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2011, s.13.
[30] GÜRZUMAR, sistem, s.2; KIRCA, Franchise Sözleşmesi, s.37-38; ÖZTÜRK, s.472.
UFRAD DERNEĞİ için https://ufrad.org.tr/ tıklayınız.
UYARI: İşbu yazı içerisinde yer alan değerlendirmeler ve bilgiler hukuki tavsiye niteliği teşkil etmemekte olup yasal mevzuatta ve içtihatlarda yapılacak değişiklikler kapsamında güncel olmayabilir. Bu içerikten dolayı herhangi bir şekilde Erbay & Saral & Yelkenkaya Avukatlık Ofisi’ne sorumluluk yükletilmesi mümkün değildir. Bu yazı kapsamındaki soru ve sorunlarınız bakımından hukuki danışmanlık almanız tavsiye edilmektedir.