İçindekiler
Bu yazımızda Franchise Sözleşmesinin tanımı Yabancı Hukuk Sistemleri ve Türk Hukuk Sistemleri değerlendirilerek yapılmıştır.
Franchise sözleşmelerinin kanunda düzenlenmeyen isimsiz sözleşmeler olması nedeniyle yabancı ve Türk hukuk sistemleri açısından incelenmesi tam ve doğru tanıma ulaşmamızı sağlayacaktır. Bu sebeple, sözleşme serbestisi gereğince düzenlenen bir sözleşmenin franchise sözleşmesi olup olmadığı doğrudan veya kıyasen uygulanacak hukuk kuralları bakımından önem arz etmektedir. Zira bu sözleşmeye doğrudan veya kıyasen uygulanacak hukuk kuralları sözleşmenin franchise sözleşmesi olup olmadığı tespitine göre belirlenecektir.
1. Yabancı Hukuk Sistemlerinde Yer Alan Tanımlar
a. Amerika Birleşik Devletlerin’de Yapılan Tanımlar
Amerika Birleşik Devletleri Kalifornia Franchise Yatırım Kanunu göre Franchise sözleşmesi; franchise alanın, kurallarını, sistem ve pazarlama stratejisini franchise verenin belirlediği şekilde mal ya da hizmetlerin piyasaya sürümünü yapmayı üstlendiği ve franchise verene bir bedel ödediği sözleşme olarak tanımlanmıştır.
Amerika Birleşik Devletleri öğretisinde yer alan bir diğer tanım ise; franchise sözleşmesi, taraflarından birinin diğerine ticari markasını kullandırması için lisans verdiği sözleşmedir.
Amerika Birleşik Devletleri’nde federal düzeyde ve yerel düzeyde düzenlemeler olmasına karşılık franchise sözleşmesinin tanımı konusunda bir birlik sağlanamamıştır. Fakat farklı tanımların dört ortak özelliği bulunmaktadır. Bunlar;
- Franchise sözleşmesi tarafların iradelerinin uyuşması sonucu kurulan bir sözleşme olması,
- Franchise verenin, Franchise alandan bir ücret alması,
- Franchise verenin, Franchise alana mal veya hizmetlerini belirli şartlar dâhilinde sürümünü yapma yetkisini vermesi,
- Franchise alana ticari marka, isim ve sembollerin kullanılmasını franchise veren tarafından verilmesi.
b. İngiltere’de Yapılan Tanımlar
İngiltere öğretisinde Franchise sözleşmesi; ticari bir organizasyonun diğer bir ticari organizasyona ürünlerini satma ve üretme, hizmetlerini sunma ya da ticari adını kullanma hakkı verdiği sözleşme olarak tanımlanmıştır.
İlgiltere’de 1986 yılında düzenlenen Finansal Hizmetler Kanunu ile franchise sözleşmesi ilk kez tanımlanmıştır. Bu Kanuna göre; bir kişinin, sözleşme ile sağlanan ticari marka, tasarım veya diğer hakları kullanması ile gelir elde ettiği sözleşmeye franchising sözleşmesi denilmektedir.
İlgiltere’de franchising sözleşmesinin en geniş tanımı BFA tarafından yapılmıştır. Bu tanıma göre; franchise verenin bir işin yapılması gereği belirli bir süre için ticari markasını kullanma izni verdiği, franchise alanın ise bu hak için elde edilen mal ve hizmet karşılığında periyodik olarak bedel ödemek zorunda olduğu ruhsattır. Franchise verenin bu sözleşme süresince, işleyişi kontrol etme hakkı bulunmaktadır.
c. İsviçre Hukukunda Yapılan Tanımlar
İsviçre hukukunda; sözleşmenin tarafları arasında borç ilişkisi doğuran ve bu borcun sürekli olduğu, taraflar arasındaki bu ilişkinin dikey bir iş birliği teşkil ettiği, franchise verenin bir bedel karşılığında franchise sisteminin yetkisini verdiği, franchise alanın ise bu yetkiyi alarak verilen talimatları yerine getirdiği sözleşmeye franchise sözleşmesi denilmektedir.
d. Alman Hukukunda Yapılan Tanımlar
Alman öğretisinde franchise sözleşmeleri hakkında eserleri bulunan MARTINEK’e göre; franchise sözleşmesinde, franchise veren tarafından ürün veya hizmetlerinin sürümünün yapılmasını kapsayan bir pazarlama stratejisi kapsamında, franchise alanın sisteme dâhil edilmesi ve maddi-manevi açıdan desteklenmesini sağlama franchise verenin yükümlülüğü altındadır. Bunun karşılığında franchise alan ürün veya hizmetlerin sürümünü yapar ve periyodik olarak bir bedel öder.
2. Türk Hukuk Sisteminde Yapılan Tanımlar
GÜRZUMAR’ a göre; franchise verene ait “üretim, işletme ve pazarlama sistemini” meydan getiren gayrimaddi haklar üzerinde franchise alana kullanma yetkisi verme, franchise alanı bu sisteme dâhil etme ve destekleme yükümlülüğünden bahsedilmektedir. Bunun sonucunda, franchise verenin belirlediği kaideler doğrultusunda franchise verene ait olan gayrimaddi malları franchise alan kendi ad ve hesabına sürümünü sağlar ve bir bedel öder. Franchise sözleşmesi isimsiz bir sözleşme olup tam iki tarafa borç yükleyen ve sürekli borç ilişkisinin bulunduğu bir sözleşmedir.
KIRCA ise franchise sözleşmesini geniş bir şekilde ele alarak; franchise alan ve franchise veren arasında sürekli borç ilişkisi yaratan bu sözleşmede, franchise verene ait olan mal ve hizmet üzerindeki “gayrimaddi mal ve değerlerin” kullanım hakkı bir bedel karşılığında franchise alana devredilir ve franchise veren tarafından pazarlama stratejisi geliştirilerek franchise alanın bunu kullanmasını sağlama yükümlülüğü bulunmaktadır. Ayrıca KIRCA, franchise alanın bir bedel ödeme ve franchise verenin talimatlarına uyma yükümlülüğüne de dikkat çekmektedir.
TOPÇU, franchise sözleşmesini tescilli bir markanın kullanılma yetkisinin belirli veya belirsiz süreliğine verilmesi olarak tanımlar. TOPÇUOĞLU ise franchising ilişkisini,; franchise verenin yarattığı sistemin franchise alana kullandırılması, franchise alanın sözleşme konusu mal veya hizmetlerin sürümü faaliyetleri yürütmesi ve karşılıklı edimleri içeren ilişki olarak tanımlamıştır.
Rekabet kurulu tarafından çıkartılan 1998/7 sayılı Tebliği’nin 3. Maddesinin (b) bendinde franchising sözleşmesi;
“…Franchise verenin, franchise alana, doğrudan veya dolaylı mali katkı karşılığında, belirli türden mal ve/veya hizmetleri pazarlaması amacıyla bir franchise kullanılması hakkını verdiği ve en azından;
1) Ortak bir marka veya işletme adının kullanılması ve tesislere ve/veya ulaşım araçlarına yeknesak bir görünüm verilmesi;
2) Franchise veren tarafından franchise alana know how aktarılması;
3) Franchise alanın anlaşma süresince franchise veren tarafından sürekli olarak ticari ve teknik açıdan desteklenmesi; Yükümlülüklerini içeren bir anlaşmadır.”
Bu mevzuatla ilk kez franchising tanımı yapılmış ancak bu mevzuat yürürlükten kaldırılmıştır.
Yargıtay 19. Hukuk Dairesi de kararında franchise sözleşmesinin tanımına ilişkin şu açıklamaya yer vermiştir; “ Franchising, bir ürün veya hizmetin imtiyaz hakkına sahip tarafın belirli bir şart ve sınırlamalar dâhilinde işin yönetim ve organizasyonuna ilişkin bilgi ve destek sağlamak suretiyle imtiyaz hakkına konu ticari işleri yürütmek üzere ikinci tarafa verdiği imtiyazdan doğan uzun dönemli ve sürekli bir iş ilişkileri bütünü olup, birbirinden bağımsız iki taraf arasında meydana getirilen sözleşmesel ilişkidir.
Rekabet Kurumu tarafından yayınlanan 03.06.2009 kabul tarihli Dikey Anlaşmalara İlişkin Kılavuz’da ise “Franchise Anlaşmaları” başlıklı 183. Paragrafta franchise anlaşmaları şu şekilde tanımlanmıştır.(bkz. https://www.rekabet.gov.tr/ )
“…malların veya hizmetlerin dağıtımında kullanılacak olan, özellikle marka, işaret gibi fikri haklarla ve know-how’la ilgili lisanslar içerirler. Fikri hak ve know how lisanslarına ek olarak franchise veren genellikle sözleşme süresinde franchise alana ticari ve teknik yardım sağlar. Lisanslar ve yardımlar franchise paketinde iş metodunun tamamlayıcı parçalarıdır. Bu unsurlar karşılığında franchise alan tarafından franchise verene bir franchise ücreti ödenir. Franchising, franchise verenin sınırlı bir yatırımla ürünleri için yeknesak bir dağıtım ağı kurmasını mümkün kılar. İş metodu ile ilgili hükümlere ek olarak franchise anlaşmaları genellikle dağıtılan ürünle ilgili olarak özellikle seçici dağıtım ve/veya rekabet etmeme ve/veya münhasır dağıtım veya bunların daha zayıf formlarıyla ilgili çeşitli dikey sınırlamaların bileşimlerini de içerir.
Franchise/Franchising sözleşmeleri konusunda uzman avukatlarımızdan ayrıntılı bilgi için almak için adresine info@esyhukuk.com mail atabilir veya https://esyhukuk.com/iletisim/ iletişime geçebilirsiniz.
KAYNAKÇA
YENİOCAK, Umut, Franchise Sözleşmesi, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2016.
MENDELSOHN, Martin, Franchising Law,, Second Edition, United Kingdom, Ricmond, 2004.
BROWN, Harold/ DADY, J.Micheal/ HAFF, Jeffery S./ GARDNER, Ronald K., Franchising Realties And Remedies Forms Volume, New York, Law Journal Press, 2002.
LİBERMAN, Jethro K./SİEDEL, George J., The Legal Environment Of Business, San Diego, Thomson Learning, 1989.
FRİEDLANDER, Mark P./GURNEY, Jr. Gene, Handbook of Successful Franchising, Third Edition, USA Tab Books, 1990.
HALL/DİXON, Franchising, Pitman Publishing, London, 1988.
Financial Services Act 1986, (Çevrimiçi), http://www.legislation.gov.uk
KIRCA, Çiğdem, Franchise Sözleşmesi, Ankara,1997.
MARTINEK, Micheal, Franchising, Grundlagen der zivil-und wettbewerbsrechtlichen Behandlung der vertikalen Gruppenkooperation beim Absatz von Waren und Dienstleistungen, Heidelberh 1987, s.293 vd. (KIRCA, Franchise, s.16’dan naklen).
GÜRZUMAR, Osman Berat, Franchise Sözleşmeleri ve Bu sözleşmelerin Temelini Oluşturan “Sistem”lerin Hukuken Korunması, İstanbul, 1995.
TOPÇU, Halil Nurettin, Franchise Sözleşmesinde Bağlayıcı Kayıtlar ve Rekabet Hukuku” BATİDER, C.XXII, S.1, Ankara 2013.
TOPÇUOĞLU, Metin, “Franchise Sözleşmesinde Bağlayıcı Kayıtlar ve Rekabet Hukuku” BATİDER, C.XXII, S.1, Ankara 2013,s.114.
Yargıtay 19. HD., 25.06.2001 T., 2001/819 E., 2001/4917 K., (çevrimiçi), www.kanunum.com.
03.06.2009 Kabul tarihli, 09-26/567-M Karar sayılı.
